Bu akşam(20 Mayıs 2014) Propeller'dan Bir Yaz Gecesi Rüyası'nı Muhsin Ertuğrul Sahnesi'nde seyrettim. Çok beğendim. Daha önce Propeller'dan III.Richard'ı Boston'da seyretmiştim. geçmişte yazdığım yazının Propeller ile ilgili bölümünü yeniden paylaşıyorum:
"Propeller Company 14 kişiyle gelmiş Boston’a. Tüm oyuncular her iki oyunda da oynuyor, bir gece III.Richard bir gece Yanlışlıklar Komedisi. Bizde “6 günde 8 oyun oynadım” diye yakınanlar duysun isterim. Galiba 15-20 gün sürdü bu gösteri, sonra turneye devam edecekti topluluk, talep sanatı zorluyor çünkü. Sadece kışa özgü değil tiyatro yazın da devam ediyor. İlginç olan taraf, Propeller tamamı erkek oyunculardan oluşan bir topluluk, Shakespeare dönemine benzer şekilde. Topluluğun yönetmeni Edward Hall. Onun yazdıklarını okudum, diyor ki “Erkek oyuncu için kadını oynamak fark etmez. Oyuncu rolü-karakteri oynar. Bu anlamda Hamlet ile bir kadını oynamak aynıdır. İkisinde de “siz” olmayan birini oynarsınız.” Oyunculuğu tanımlayışına bakar mısınız! Jane Collins demiş ki “Kadın karakterlerin repliklerinde de itibar, güç, zekâ ve cesaret deşifre edilir. Erkeklerin kadını oynaması radikal sayılmamalı.” (“Biz”, “Kadınlar Matinesi” yaptık iki kere baktık ki “tutmadı” bıraktık.)
III.Richard Shakespeare’in en uzun oyunu, en kısası da Yanlışlıklar Komedisi. Edward Hall “Biz bir trajedi ve bir komedi oynuyoruz. Bilin bakalım hangisi ne” demiş oyun dergisinde. (Benim bildiğim bir tiyatro var, oradakiler hep "komedi"!)
Hall, “Tiyatro topluluğu, sahibi tarafından değil, içinde olan tüm insanlar ile/ve tarafından ve de yaptıkları ile tanımlanır” diyor. Son günlerin tartışmasında, “her sene bir Shakespeare” sloganlı tiyatronun ünlü oyuncusu ne diyordu? Oyuncuya sözleşme karşılığı 10000TL ödeyecek ve her oyun için yeni kadro kuracak değil mi? Tiyatronun kadrosu olmayacaktı değil mi? Bu “çiğnenen sakız”ın adı da “buluş”(!) Hall “Kimliğinizin ne olduğu, yaptıklarınıza bakılarak anlaşılır” diyor yani ekip olmalı, süreklilik olmalı. Bak sen! Düşündüm, OA’nın kimliği ne? Bir yanda Testosteron bir yanda Makbet, bir yanda “kuru temizlemeci” Cimri, Timon, ne olduğu belli olmayan Hırçın Kız. Propeller, dünyada “Shakespeare Co.” diye biliniyor. OA gelecek Mayıs’ta Londra’yı mı “sallayacak” “KA-İşi Shakespeare” yorumuyla(?) yoksa İngiliz damağına mı seslenecek, tereciye tere satarmışçasına? Ben en çok, Devlet Tiyatrosu oyuncusu, iyi oyuncu Zerrin Tekindor için kaygı duyuyorum, (Ne yapacak “Türkiye Zeki Müren’dir” diyen bir tiyatro(cu)yla?) “fazla” geldiği için “beceremedi” derler diye? Ama kolay mı bulmak Devlet Tiyatrosu sanatçısı, onun gibi bir Kleopatra?
Hall diyor ki “Shakespeare oyunlarını, olmasına inandığımız şekilde sahneleyerek yeniden keşfetmek istiyoruz, mümkün olan açıklıkta, hız ve yaratıcılıkla” III.Richard’ı da kısaltmışlardı 2 saate. Hall “Mümkün olan her çeşit seyirciye oyunlarımız ulaşsın ve böylece büyümek ve gelişmek istiyoruz. Shakespeare oyunlarının zenginliğini keşfetmek için açız. Kararlılık ve yaratıcılıkla başarırsak seyircimiz de büyüyecek ve gelişecek ” demiş. (11 yaşındaki çocuğa “büyümesi için” ön sıradan küfür dinletiyoruz “biz”!) Devamında da şunları söylemiş: “Biz oyunları “ulaşsın” amacıyla çalışmıyoruz. Zira bu anlaşılsınlar diye oyunu basitleştiriyoruz, seviyesini düşürüyoruz anlamına gelir.” Hall, Shakespeare’in aynı anda iki tip seyirci seyretsin diye yazdığını söylüyor, aşağıdakiler, yukarıdakiler ya da aydın ve cahil için. Shakespeare bu yaklaşımının karşılığını da aldı, oyunları 600 senedir ayakta. (OA’nın Shakespeare’lerini(?) seyrettiniz mi? Ben seyrettim! KA-İşi’ydi ve ikisi dışında yerlerdeydi! Birini görmedim, diğeri doğrulmaya çalışıyordu.)
Propeller, oyunu çalışmaya masa başında başlar ve ilk 5 günü masa başında geçirir, her şeyi didikler, parça parça edermiş. Oyuncu ayağa kalktığında hareketi bulmak için serbest kalırmış. “Testosteron yakıtlı çılgınlık”, doğru yolu gösterirmiş. (“Biz”de testosteron başka amaçla kullanılıyor!) Hall diyor ki “Hikâyeyi anlatması için rolü, oyuncunun kontrolüne bırakırız” (“Biz” bırakmayız, BIKTIRIRIZ, KOVARIZ ya da BECEREMEYEN GİDER!)
The New York Times’a göre “Propeller, Shakespeare’de yüzeyde “görünen” lirizm altındaki hırçın, sert ve haşin olanı deşmekte/şişlemekte hünerli bir topluluk. NY Times, Shakespeare oyunlarını “komik, antik ve müstehcen” olarak tanımlamış. “(“Bizimki” ne komik, ne antik, ama müstehcen ve bol küfürlü, garson tercüme etti ya ondan!)
III.Richard, Richard’ın portresinin çizildiği bir oyun. Oyun boyunca geçmişe referanslar verilir sık sık. Bir “hesap ödetme” vardır. Karakterler ektiğini biçer. Richard suçlanır ve lânetlenir. Richard yıldırımları kendinde toplar sanki, kendisi de yakıcı bir şiddetin kaçınılmaz ürünü gibidir; rezaletin, cürümün sembolü olan habis bir karakterdir. Sakat bir beden üzerinde sakat bir beyin ve habis bir ruh. Oyunda hayatiyet ve zindelik merkezi gibi görünür; ona karşı çıkan faziletli karakterlerin olmadığı kadar çekici, sempatik olabilir. Törensel konuşmalarında toksözlü, açık kalpli, tarafsız gibidir, aman dikkat, ayartır, dinleyeni suç ortağı haline getirir. (Ben bu karakteri tanıyorum ama nereden?) III.Richard, politikanın ve sosyal dünyanın iki yüzlü, habis, sofistike yüzüdür.
Oyun üç tarafında dikey merdivenler ve parçalı perdeler olan çıplak bir sahnede başlıyor. Sahneye göre aksesuarlar getirilerek sahne dekoru tamamlanıyor. Özellikle elektrikli testere ile doruğa çıkan şiddeti görmüyorsunuz(perde arkasında gölge oyunu) ama hissediyorsunuz. Hayâl gücünüzü kullanmanız için hayâl gücünü kullanıyorlar. Sıradan bir şeyi anlatır gibi yapıp aslında “ağır” söylediklerini, oyuncular sahneye girer girmez anlıyorsunuz. Seyrettiğiniz bir “oyun” ama yüzünüze bir “tokat” aynı zamanda! Antik bir Yunan oyunundaki koro kullanılmış. (Koronun duruşu sahnelere göre değişiyor) Kadın rollerini oynayan erkekler abartmadan oynuyor, kadın olmaya çalışmadan. Oyuncuların kostümleri çağdaş, bugünün Krallıklardaki gibi. Sahnede III. Richard’ın kötü karakteri ve oyunları , mafya atmosferinde veriliyor. Zaman zaman Hitler’in önlenemez yükselişini ve Nazi Almanya’sını da hatırlatıyordu. Sanki tüm faşist yönetimler, tiranlar, diktatörler, iktidarı güç ile eline geçirmek ve tutmak isteyen “ demokrat görünümlüler” geçti gözlerimin önünden. Ama III.Richard üzerine kurulmuş bir oyun, onun kötülükleri karşısında yeterince direnememiş ve onun yükselmesine neden olmuş(boyun eğmiş) çevresini ortaya çıkarıyordu, tahta oturanı değil tahtı taşıyan, ona bir türlü sunanları(!) yani. Bir araya gelemeyenlerin yarattığı ama idrak edemedikleri “boşluk”tan çıkan iki yüzlü, habis ama şeytanî III.Richard. İkinci perdenin başında oyuncular(avane/koro) salona dağılıp ellerindeki ışıkla seyircilerin yanında oturdu. Duruş ve oturuşları saldırgan değil ama rahatsız edici. Tuhaf bir “ikna edicilik” var yaydıkları elektrikte. Sahnede oyun başladığında oyuncular sahneye söz atıyor müdahale ediyor, seyirciye örnek/yakınlaşma/tehdit halleri ile. Sanki her biri “zorla ya da güzellikle” ama mutlaka “yandaş” olmaya zorlayarak baskı yaratıyor. Sanki III.Richard parçalanmış yayılmış salona. Kamu oyu oluşuyor. Ama riya var hallerinde. Ne kadar tanıdık! İyice ayıklanmış budanmış, özgün metinden yeni sahneler yaratılmış, bazı tiratlar koroya dağıtılmış, hızlı ve tempolu bir ekip oyunuydu seyrettiğim. “Entelektüel” görünme gayreti yoktu. Kadro çok yetenekli müzisyenlerden oluşuyordu. Koro müzik yaptı, söyledi, ritm tuttu. (Bizde bir şey çalan ‘virtüöz’ sayılıyor!) Dünyada başka çağdaş Shakespeare yorumları gördüm ama Propeller’in söyleyişine hayran kaldım. Makûl ölçülerdeki mütevazı bir sahne onlarla nasıl büyüdü, gördüm. (OA’ninkini görmek nasip olmayacak bu gidişle! )
Size üzücü bir bilgi vereyim. 2002 tiyatro festivali için binbir zorlukla, Edward Hall’un yönettiği "Rose Rage" oyunu ile Propeller’in İstanbul’a getirildiğini biliyorum. İki ayrı oyunu önce tek tek oynamışlar, sonra da aynı günde peşpeşe... Ne yazık ki Muhsin Ertuğrul Sahnesi'nin yarısı boşmuş tüm gösterilerde. Ben o yıl festival döneminde USA’ya gitmiştim, oyunları görememiştim."
Melih Anık
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder