Gogol'ün Müfettiş'i Tiyatro Kedi'de

Palto, Bir Delinin Hatıra Defteri, Burun,Taras Bulba,  Ölü Canlar ve tabii ki Müfettiş. Gogol(1809-1852) ülkemizde yerel bir yazar kadar tanınan bilinen bir yazardır. Kendi ülkesinin ve insanlarını anlatmışken ülkemizde bizden biri sayılmasının nedeni anlattıklarında kimi zaman kendi kişisel yansımalarımızı kimi zaman toplumsal sorunlarımızı bulmamızdır. Bunun için de kendini özletmeden gündemimize gelir ve uzun süre kalır. Muhtemelen  bu yüzden Gogol'ü tanır, biliriz.

Müfettiş klâsikler arasına girmiş bir oyundur.  Tiyatro Kedi repertuvarında klâsik bir oyun bulundurmaya dikkat ediyor. Kibarlık Budalası ile birlikte Müfettiş bu tercihin örnekleridir. Tiyatro Kedi sadece klâsik oyun seçmekle kalmıyor bu klâsik oyunların kadrosuna ülkemizin çınarlarını dahil ediyor. Müfettiş'te  Haldun Dormen var. Ben dahil nesillere tiyatro öğretmiş Haldun Dormen  hakkında ben ne diyebilirim ki. Bu başlı başına bir olay. Bırakın halkımızı tiyatro âlemimizde kaç kişi bunun anlamını ve önemini idrak ediyor? Haldun Dormen'in jestleri, mimikleri ve disiplini ile hâlâ bir çınar gibi sağlam ve ayakta olduğunu görmekten çok memnun oldum. Müfettiş'i benim için değerli kılan en önemli husus bu oldu.

Gogol oyun üzerinde çalışmaya 1834 yılında başlamış. O zaman 25 yaşındaymış.  Oyun 1836'da ilk kez sahnelenmiş. Ancak son hâlini 1842 yılında almış.

Ülkenin ücra bir köşesinde kendi zihinsel inkılâplarını yaparak  kurdukları  kokuşmuş bir düzende  yaşayan kasaba halkı, bir müfettiş geleceği duyumu alınca heyecanlı bir tedirginlik içine girer. Kendi aralarında mutlu mesut yaşamakta olan kasabalı, müfettişin foyalarını ortaya çıkaracağı korkusuyla kendilerince ön hazırlık yaparlar. O sırada uşağı ile bir handa kalmakta olan çulsuz kalmış ağa oğlunu müfettiş sanırlar. Kurnaz çulsuz, durumu anlayınca tüm hünerleri ile kasabalının zayıf tarafını kullanır, herkesin ağzına bir parmak çalarak onlardan istediği gibi yararlanır, umut dağıtır, para toplar ve gider.  Gerçek müfettişin gelmesi tüm kasabalı için büyük bir sürpriz olacak kasabalıları donduracaktır.  

Müfettiş yıllar önce bir defadan çok seyrettiğim bir oyundur. O yıllarda Müfettiş bizim neslimize çok inandırıcı gelmiştir. Sanıyorum biz çok saftık('temiz' anlamında). Ülkemizde geçen zaman içinde yaşanan olaylara, tanıştığımız tiplere ve ilişkilere bakınca 1836 yılında yazılmış Müfettiş'in bugün çok naif kalacağını söylemek yanlış olmaz. 'Biz yaşlandık değişti dünya.' diyeceğim ama bunun benim yaşlanmam ile ilgisi yok. Ülkede dengemizi bozan  akıl almaz şeyler oluyor.   Ancak Müfettiş, ana kurgusuyla güncel ile buluşabilecek özelliklere sahip bir oyun, çok yükleme kaldırabilir ama 'düzen' kaldırabilir mi ondan kuşkuluyum.  Bu hassasiyet Tiyatro Kedi'nin yorumunda bence çok açık görünüyor. Söylemek istiyor da söyleyemiyormuş gibi duruyor. Buna rağmen bu koşullarda Tiyatro Kedi  dikkatle yapabileceğini yapıyor. Yazıldığı dönemde de çarın izni ile katı sansürü aşabilmiş bir oyunun aradan geçen 179 yıl sonra oto sansür ile kontrol  altında tutulması zamanın geçtiğini ama düzenin değişmediğini gösteriyor. Oyunlar düzenin aynasıdır. Bu açıdan baktığımda Müfettiş düzenin aynası olmayı başarmış diye düşünüyorum. Bunu önemli buluyor ve yazımda altını çizerek gelecek için bir not düşüyorum.   

Tiyatro Kedi, tekstte bazı düzenlemeler yapmış. Açılış sahnesini değiştirmiş. Esnafın şikayetlerini anlattığı sahneyi mektuba dökmüş. Yapılan düzenlemeler oyuncu sayısını da azaltmış.  Amaç oyuna ilgiyi baştan yakalamak  ve oyunu hızlandırmak. Bence iyi olmuş. Birinci perdenin sonunu Kaymakam ile bitirince ikinci perde sonunu da paralellik kurmak adına Kaymakam ile bitirmiş. Gerçek müfettişin gelmesi haberi kasabalıları donduruyor  Gogol de bu donmaya uygun bir son yazmış. Bu konuda özgün metindeki sonu yâni 'sessiz sahne'yi tercih ederdim.

Tiyatro Kedi'nin Müfettiş'i bireysel mi(yâni kişilerin) yoksa toplumsal bir eleştiri midir? Toplumsal olabilmesi oto sansüre tabi olduğu için elde bireysel eleştiri kalıyor. O zaman rollerin yerel niteliklerinin(güncel benzerlikler ile) ortaya çıkarılması gerekirdi.     

Müfettiş'i oynayan Tolga Güleç,  oyunun başında bana 'rol kesiyor' gibi geldi ama oyun ilerledikçe sempatikleşti. Ekipten farklı bir oyunculuk anlayışı var. Uşağı Osip rolündeki Barış Kıralioğlu ile geleneksel ikili olabilmeleri oyuna farklı bir tat katar diye düşünüyorum. Oyunun Osip ile başlaması ve  Barış Kıralioğlu'nun yorumu oyuna canlı bir giriş sağlıyor.  Ancak Osip'in gülüşlerinin 'fazla kaçtığı' anlar var. Kaymakam'ın kızı ile Dobçinski ve Bobçinski karikatürize edilmiş. Burcu Akyürek, Savaş Bayındır ve Efe Yeşilay'ın canlandırmaları oyunun gülünçlüğünün düzeyini ve türünü belirliyor. Hakan Altıner, Tayfun Yılmaz, Emre Büyükpınar ve Caner Tör klâsik komedi oynuyor.  Selda Özbek Orpak ise karşısındakine göre bazen klâsik bazen geleneksel havada komik. Oyunculuktaki bu anlayış farkları sanıyorum yönetmen tercihi ancak herkes kendi hünerini gösterir gibi bir tablo çıkıyor ortaya.  Seyircinin bu ayrıntıya takıldığını sanmıyorum. Müfettiş  geleneksel(orta oyunu vb) üsluba çok uygun bir oyun.  Bu tür oyunlarda geleneksel tarzın benimsenmesi bir sayfa açar(eski sayfanın modern biçimi) diye düşünüyorum. Bu kapsamda kostümlerin de yerelleştirilmesi de fena olmazdı. Zamanı olmayan dekor ile uyumsuz olmazdı.    

Müfettiş gibi oyunların sahnelenmesi üstüne tartışmalıyız. Tiyatro Kedi bana bu konuda uygulamadan sonuç çıkarma, gözlem yapma ve düşünme olanağı verdi. Korkarım yalnız kalacağım. Zira herkesin ilk önemsediği husus seyircinin gülüp gülmediği. Evet seyirci çok gülüyor.  Müfettiş bu anlamda bir taşla iki kuşu vuruyor. Hem seyirci memnun hem ben memnunum.

Melih Anık

   

Oyunun Künyesi

Yazan: Nikolay Gogol
Yöneten: Cenk Tunalı
Dekor ve Kostüm Tasarımı: Günnur Çaras
Işık ve Ses Tasarımı: Özgür Kaan Pural
Görsel Tasarım: Barış Çantay
Yapım: Buket Arıkan
Organizasyon: Kemal Tuncer Örs

Oyuncular

Kaymakam:  Haldun Dormen

Müfettiş: Tolga Güleç

 Yargıç: Hakan Altıner

Anne: Selda Özbek Orpak

Postane Müdürü: Emre Büyükpınar

Uşak: Barış Kıralioğlu

Yoksullar Evi Müdürü: Tayfun Yılmaz

Kaymakam'ın Kızı: Burcu Akyürek

Lise Müdürü: Caner Tör

Dobçinski:  Savaş Bayındır

Bobçinski: Efe Yeşilay